Seperti yang pernah ditulis sebelum ini, definisi ‘Melayu’ di negara kita adalah berbeza dengan negara jiran kita iaitu Indonesia. Di negara kita, ‘Melayu’ dirujuk sebagai satu rumpun atau ras yang menghimpunkan secara bersama Melayu Jati/anak negeri (Melayu Kelantan, Melayu Kedah dan sebagainya), Melayu anak dagang (Melayu-Jawa, Melayu-Bugis dan sebagainya) serta Melayu Peranakan/kacukan (Melayu-Arab, Melayu-Mamak dan sebagainya) serta didefinisikan dengan jelas di bawah Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan.
Sebaliknya di Indonesia yang dihuni oleh ratusan kumpulan etnik (atau ‘suku bangsa’ dalam Bahasa Indonesia), Melayu merupakan salah satu daripada kaum minoriti yang wujud. Jika dirujuk kepada maklumat bancian rasmi yang terdapat di dalam Sensus Penduduk Indonesia Tahun 2010, suku bangsa Melayu merupakan yang ke-10 terbesar iaitu sebagaimana yang ditunjukkan di dalam Jadual di bawah ini:
Walau bagaimanapun, terdapat beberapa perkara yang menghairankan penulis apabila meneliti laporan berkenaan beberapa tahun dahulu. Perkara pertama, Melayu Palembang dan Melayu Jambi tidak lagi dikategorikan di bawah suku bangsa Melayu sebagaimana di dalam sensus tahun 2000 sebaliknya hanya disebut sebagai ‘Palembang’ dan ‘Jambi’ sahaja dan masing-masing diletakkan di bawah kumpulan ‘Suku Asal Sumatera Selatan’ dan ‘Suku Asal Jambi’ bersama-sama etnik minoriti lain yang terdapat di kedua-dua provinsi berkenaan.
Begitu jugal halnya kepada Melayu Musi Sekayu, Melayu Bangka, Melayu Belitong, Melayu Enim dan Melayu Pegagan yang sebelum ini ada disebut di dalam Sensus Tahun 2000 tetapi tidak lagi dinyatakan sebagai Melayu di dalam Sensus Tahun 2010.
Perkara yang paling melucukan adalah apabila Melayu Kalimantan/Borneo diletakkan di bawah kumpulan Dayak dan bukannya Melayu. Dapat dilihat di bawah ini apabila Melayu Pontianak dan Melayu Sambas dinyatakan sebagai ‘Dayak Melayu Pontianak’ dan ‘Dayak Melayu Sambas’ bersama-sama dengan ratusan sub-etnik Dayak yang lain walaupun mereka bukannya kaum Dayak.
Walau bagaimanapun, penulis akhirnya berjaya menemui kajian yang telah dibuat oleh sarjana-sarjana Indonesia sendiri yang telah meneliti laporan Sensus Penduduk Indonesia bagi tahun 2000 dan 2010. Berdasarkan kepada analisis data yang telah dibuat, mereka menyimpulkan bahawa etnik Melayu yang termasuk juga sub-etnik di bawahnya sebenarnya merupakan suku bangsa ketiga terbesar di Indonesia iaitu selepas kaum Jawa dan kaum Sunda.
![]()
Jika etnik Minangkabau diasingkan daripada etnik Melayu di dalam sensus berkenaan, perkara tersebut masih boleh difahami walaupun Minangkabau juga sebenarnya merupakan salah satu sub-etnik Melayu. Tetapi rasanya tidak sesuai pula apabila sub-etnik Melayu yang lain seperti Melayu Palembang, Melayu Jambi, Melayu Pontianak dan sebagainya dikeluarkan daripada kategori Melayu. Adalah menjadi satu kebiasaan untuk orang Melayu memperkenalkan diri mengikut nama negerinya. Sebagai contoh, ‘saya orang Kelantan’, ‘saya orang Terengganu’, dan sebagainya. Pengenalan ini walau bagaimanapun lebih sesuai dirujuk sebagai sub-etnik kerana mereka masih lagi berbangsa Melayu.
Selain daripada itu, etnik-etnik pribumi beragama Islam di Sumatera dan Kalimantan yang bertutur dalam Bahasa Melayu mengikut dialek daerah/wilayah masing-masing juga masih boleh dikategorikan sebagai ‘Melayu’. Contohnya, Melayu Sanggau, Melayu Berau, dan sebagainya. Bukankah beragama Islam dan bertutur dalam Bahasa Melayu merupakan dua petunjuk utama kepada identiti bangsa Melayu?
Jika suku bangsa Batak yang meliputi kesemua lapan (8) sub-etnik boleh diletakkan di bawah satu kategori kumpulan yang sama iaitu ‘Batak’ hingga dinyatakan sebagai suku bangsa ke-3 terbesar dalam laporan rasmi Sensus Penduduk Indonesia 2010, mengapa pula suku bangsa Melayu tidak boleh diletakkan sekelompok secara bersama? Mungkin boleh dipertimbangkan agar bagi sensus yang akan datang, dua (2) kumpulan utama suku bangsa Melayu di Indonesia diletakkan di dalam sensus berkenaan iaitu Melayu Pesisir (coastal Malay) bagi etnik-etnik Melayu yang terdapat di Sumatera dan Melayu Kalimantan (Bornean Malay) bagi etnik-etnik Melayu yang terdapat di Kalimantan. Kedua-dua istilah ini adalah lebih tepat dan sesuai untuk digunakan.
Bibliografi :
1. Sensus Penduduk Indonesia Tahun 2010
2. Aris Ananta, Evi Nurvidya Arifin, M Sairi Hasbullah, Nur Budi Handayani, Agus Pramono (2015) Demography of Indonesia's Ethnicity, ISEAS
3. Leo Suryadinata, Evi Nurvidya Arifin, Aris Ananta (2003) Indonesia's Population: Ethnicity and Religion in a Changing Political Landscape, ISEAS